Telif ve Patent Nedir ? Kişilerin emek ve fikrî çabalarıyla ortaya çıkan, ortalama seviyede kişinin ortaya çıkaracağına göre daha da yaratıcı nitelik taşıyan ürünler ve hizmetlere ilişkin kişilere tanınan haklar “Fikrî ve sınaî mülkiyet hakkı” olarak tanımlanmaktadır.
Hak sahiplerine, elde ettikleri bu haklar ile ilgili ürün ve/ya hizmeti kendi rızası olmadan 3.şahısların kullanımını belirli bir süre engelleme hakkı tanınmaktadır.
Gerçek ve kişisel mülkiyet hakları ile çok benzerlik taşıyan bu haklar; devredilebilir, kiralanabilir (lisans), rehin edilebilir, veraset yoluyla intikal edilebilen, bağışlanabilir özelliktedir.
Hakların korunmasının amaçları aşağıdaki şekilde açıklanmaktadır;
1-Toplumların gelişmesi, insan yaşamının kolaylaştırılması ve iyileştirilmesi için yeni ve geliştirilmiş ürün ve hizmetler olmalıdır.
2-Bu yeni ve geliştirilmiş ürün ve hizmetler kişilere münhasır haklar sağlamakta, bu kişilere emeklerinin karşılığının ekonomik kazanç elde etmesine olanak vermektedir.
3-Kişiler yeni ürün ve/ya hizmetler geliştirmek için motive olmaktadır.
Fikri, Sınai ve Ticari Haklar olarak 3 ana başlıkta toplanan bu hakların ilki fikri haklardır.
Eser üzerindeki haklar olarak da bilinen fikri haklar; eser sahibin hakları ve bağlantılı haklar olarak açıklanmaktadır.
Fikri Haklar ( Telif Hakları) ;
Bilimsel yayınlar,
Makaleler
Romanlar
Şiirler
Temsiller/oyunlar
Dergiler/kitaplar
Besteler, güfteler
Film ve müzik eserleri
Koreografiler
Resimler
Desenler
Fotoğraflar
Heykeller
Haritalar ve krokiler
Teknik çizimler
Bilgisayar programları
Veri tabanları vb. konu başlıkları ile
1- İlim ve Edebiyat eserleri
2- Musiki eserleri
3- Güzel sanat eserleri
4- Sinema eserleri olmak üzere 4 ana başlıkta toplanmaktadır.
Telif hakkı koruması; ESER üzerindeki haklarda; yani koruma
Manevi haklarda;(eserin kamuya sunulması hakkı- eserde yaratıcısının adının bulunması hakkı-eserde değişiklik yapılmasını yasaklama hakkı)
ile maddi haklarda; (işleme hakkı-çoğaltma hakkı-yayma hakkı-temsil hakkı-kamuya iletim hakkı) otomatik olarak (eserin kamuya sunulması – aleniyet kazanması ile) başlar.
Eserlerin herhangi bir biçimde tescil edilmesi ne gerek bulunmamaktadır. Eser üzerindeki haklar ve bağlantılı haklar, sadece ifade biçimlerini kapsar. Fikirler, süreçler, işlem yöntemleri, matematiksel kavramlar, isim ve ünvanlar hak koruması kapsamında değildir.
Eser üzerindeki haklarda koruma süresi eser sahibinin ölümünden sonraki 70. yılın sonuna kadardır;
Bağlantılı haklarda ise, eserin kamuya sunulmasından itibaren 70 yıldır.
Eser sahibinin tüzel kişi olması halinde, koruma süresi, eserin kamuya sunulmasından (aleniyet kazanmasından) itibaren 70 yıldır.
İCRACI SANATÇILAR (Bir eseri özgün bir biçimde yorumlayan, tanıtan, anlatan, söyleyen, çalan ve çeşitli biçimlerde icra edenler)
FONOGRAM YAPIMCILARI: (Bir icra ürünü olan sesleri veya diğer sesleri plak, kaset, CD gibi ses taşıyıcılarına ilk defa tespit eden ve bu durumun hukuksal sorumluluğunu üstlenen gerçek ya da tüzel kişiler)
RADYO-TELEVİZYON KURULUŞLARI: (Kablolu, kablosuz veya uydu aracılığıyla her türlü yayın yapan kuruluşlar)
FİLM YAPIMCILARI: (Görüntüleri anlaşılabilecek, çoğaltılabilecek veya iletilebilecek şekilde; bir araca ilk kez kaydeden gerçek veya tüzelkişiler )BAĞLANTILI HAK SAHİPLERİ olarak belirlenmiştir.
FİKRÎ HAKLARDA (Eser üzerindeki haklarda ve Bağlantılı haklarda) KORUMA DÜNYA GENELİNDEDİR. Eser sahibi, bir başka ülkede koruma talep ettiği takdirde, tescil şartı aranmaksızın, uluslararası anlaşmalar kapsamında, ilgili ülke mevzuatının sağladığı korumadan yararlanır.
Telif Hakları Genel Müdürlüğü, 5846 Sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu uyarınca ülkemizde fikri haklar sisteminin güçlü bir kurumsal kapasiteyle etkin işlemesini ve kültür endüstrisinin güçlenmesini sağlamayı amaçlamaktadır.
Fikir ve Sanat Eserlerinin Kayıt ve Tescili Hakkında Yönetmelik’in 5 inci maddesi gereğince sinema ve müzik eserleri ile bilgisayar oyunları zorunlu kayıt tescile tabidir. Bunların dışında kalan eser gruplarında, eser sahiplerinin kendi istekleri doğrultusunda kayıt tescil işlemi söz konusudur.
Hak sahiplerinin haklarının ihlâl edilmemesi, hak sahipliklerinin belirlenmesinde ispat kolaylığı sağlanması amacıyla kayıt tescil yapılmasında yarar bulunmaktadır.
Kişinin kendi isteğine göre yapılan kayıt tescil işlemleri Telif Hakları Genel Müdürlüğü tarafından yürütülmektedir.
Sınai mülkiyet Hakları ise; marka, patent /faydalı model, endüstriyel tasarım, coğrafi işaret, menşe adı, mahreç işareti, bitki türleri, entegre devre topografyaları şeklinde bilinmektedir.
Sınai mülkiyet hakları; buluşların ve yeniliklerin, yeni tasarımların ve özgün çalışmaların, ürün ve/ya hizmetlerin ilk uygulayıcıları adına;
ticaret alanında ayırt edilmesini sağlayan ve diğer kişi/kurum/kuruluşların buluş, tasarım, ürün/hizmetlerini birbirinden ayıran ve karışmasını engelleyen
ilk kullanıcısına üretme, satma , hizmet vermesi için belirli bir süre sahip olma hakkı sağlayan HAKLARDIR
Bunlardan ülkemizde En sık karşılaşılan ;
MARKA ; bir işletmenin ürün veya hizmetini diğer işletmeden ayıran her türlü kelime- kısaltma- isim-şekil-logo ve/ya bunların birkaçı ya da tamamının kombinasyonu olan işaretler olarak tanımlanmaktadır.
PATENT/ FAYDALI MODEL ; Yeni, tekniğin bilinen durumunu aşan, geliştirmeler n, yöntemler, ürün özelliklerini işlevsel olarak korumaya yöneliktir.
ENDÜSTRİYEL TASARIM; Özgün ürün/lerin estetik dış görünümünü korumak amaçlıdır.
Fikri ve Sınai Mülkiyet Haklarını karşılaştırırsak;
FİKRİ HAK ;
– TESCİL GEREKTİRMEZ
– KORUMA TESCİL ŞARTI OLMAKSIZIN KORUMA TALEBİ İLE BİRLİKTE DÜNYA ÇAĞINDADIR.
– KORUMA SÜRESİ ESERİN KAMUYA SUNULMASI İLE BAŞLAR.
– KORUMA SÜRESİ 70 YILDIR.
– Kayıt tescil – Kültür Bakanlığına bağlı Telif Hakları Genel Müdürlüğü’nce yürütülmektedir.
SINAİ MÜLKİYET HAKLARI;
– TESCİL ESASTIR
– KORUMA ÜLKESELDİR.
– TESCİL BAŞVURUSU TALEBİ İLE HAK SAHİPLİĞİ BAŞLAR. MEVZUAT GEREĞİ TESCİL İŞLEMLERİ TAMAMLANDIĞINDA GERÇEK HAK SAHİPLİĞİNE ULAŞILIR
– KORUMA SÜRESİ ;
– MARKALARDA – 10 YILDA BİR YENİLENMEK KAYDIYLA SÜRESİZDİR.
– ENDÜSTRİYEL TASARIMLARDA 4 KEZ 5’ER YILLIK PERİYOTLARLA YENİLENMEK KAYDIYLA 25 YILDIR.
– PATENTLERDE ;
– İNCELEMELİ PATENT – YENİLEME İŞLEMİNE TABİ DEĞİLDİR. 20 YILDIR
– İNCELEMESİZ PATENT – YENİLEME İŞLEMİNE TABİ DEĞİLDİR- 7 YILDIR
– FAYDALI MODEL – YENİLEME İŞLEMİNE TABİ DEĞİLDİR- 10 YILDIR
– TESCİL TALEP VE DEĞERLENDİRME İLE BELGELENDİRME İŞLEMLERİ TÜRK PATENT ENSTİTÜSÜ TARAFINDAN İLGİLİ MEVZUATLAR DOĞRULTUSUNDA İNCELEME-İLAN-İTİRAZ –TESCİL sistemi ile gerçekleştirilmektedir.
- GEREK FİKRİ HAKLAR VE GEREKSE SINAİ MÜLKİYET HAKLARI DEVİR EDİLEBİLİR, KİRALANABİLİR ( LİSANS HAKKI ), VERASET YOLUYLA İNTİKAL EDEBİLİR, REHİN EDİLEBİLİR.
Ülkemiz patent mevzuatı doğrultusunda bilgisayar yazılımları patent koruması kapsamı dışındadır. Bu tür yazılımlar telif hakları ile korunmaktadır.
Bir önceki yazımız olan Patent Tescil başlıklı makalemizde Ankara Patent Tescil, Marka Patent Tescil ve Marka Patent Tescil Ankara hakkında bilgiler verilmektedir.